شروع با نام خدا

موضوع : شروع با نام خدا

در این یادداشت سعی داریم تا به تفسیر آیه «اقرا باسم ربک الذی خلق» (سوره علق) بپردازیم. معنی این آیه یعنی «بخوان به نام پروردگارت که جهان را آفرید » . این آیه جزء آیات اولیه ی سوره مبارکه عبق می باشد که در آغاز بعثت بر پیامبر اسلام نازل گردید.

سوره علق یکی از چهار سوره قرآن است که به سوره های عزائم معروف است، یعنی سوره هایی که سجده واجب دارد و قرائت آن ها در نماز جائز نیست .

زمان و مکان نزول آیه

در شمال شهر مکه کوهی قرار دارد به نام جبل النور که به فاصله نیم ساعت می توان به قله آن رسید . در نقطه شمالی کوه ،غار حرا واقع شده است، ارتفاع آن به قدر یک قامت انسان است.

شنیدن نام زیبای این غار برای ما مسلمانان ، لذت بخش و شور آفرین است ، چه برسد به دیدن آن.

صبح یکی از روزها که که حضرت محمد(ص) در غار مشغول عبادت بود فرشته ای از طرف خدا مامور شد آیاتی چند از قرآن به عنوان کتاب هدایت و سعادت برای امین قریش بخواند تا او را به مقام پیامبری مفتخر سازد . آن فرشته همان جبرئیل و آن روز همان روز مبعث بود.

لذت بخش ترین ساعات برای امین قریش ساعت خلوت و عبادت در حال تنهایی بود. او به همین حال به سر می برد تا اینکه در روز مخصوصی فرشته ای با لوحی فرود آمد و آن را در برابر او گرفت و به او گفت : اقرأ. یعنی بخوان. او که امی و درس نخوانده بود ، پاسخ داد که من توانایی خواندن ندارم . فرشته وحی بار دیگر درخواست خواندن کرد و همان جواب را شنید. فرشته برای بار سوم از او خواست بخواند ، او ناگهان در خود احساس کرد که می تواند لوحی را که در دست فرشته است ،بخواند.

او خواند « بسم الله الرحمن الرحیم. اقرا باسم ربک الذی خلق . خلق الانسان من علق. اقرا و ربک الاکرم. الذی علم بالقلم . علم ما الانسان لم یعلم»

نخستین آیه

جبرئیل در غار حرا از پیامبر خواست رسالت خود را با خواندن و بردن نام خدا آغاز نماید و لذا از او می خواهد ، آیه «بسن الله الرحمن الرحیم» را که در آغاز سوره بود به زبان آورد. «اقرا باسم ربک» نیز به همان معناست . در حقیقت جبرئیل از آن حضرت خواست که نام خدا یعنی بسم الله الرحمن الرحیم را قرائت کند . و آن را به زبان آورد. 

در این مورد حدیثی از امام صادق (ع) در کتاب کافی (باب فضل القرآن) نقل شده است که ایشان می فرمایند :«نخستین چیزی که بر پیامبر نازل شد ،بسم الله الرحمن الرحیم - اقرا باسم ربک ،بود.»

واژه های آیه

اقرأ ، باسم ، ربک ، خلق 

اقرأ : قرائت به معنای سخن گفتن است ولی هرسخن گفتنی ،قرائت نیست. قرائت در جایی گفته می شود که یک متن تنظیم شده قبلی وجود داشته باشد و دیگری بخواهد آن را بخواند. پس دو شرط در مفهوم قرائت هست یکی اینکه باید یک متن تنظیم شده قبلی باشد ، نه چیزی که الان گوینده دارد انشا می کند . دوم اینکه آنچه که قبلا تنظیم شده به صورت یک نوشته در آمده باشد.

ما از واژه «اقرا» در می یابیم که:

1) با اقرا ،پیامبر مامور می شود که خوتندن قرآن را با نام خداوند شروع کند.

2) اولین فرمان خداوند به پیامبر (ص) فرمان اقرا است . بنابراین خواندن ، از اهمیتی والا برخوردار است.

باسم: در میان اقوام و ملل مختلف ،رسم است که کارهای مهم و با ارزش را به نام بزرگی از بزرگان خویش که مورد احترام و علاقه آنهاست شروع می کنند تا آن کار مبارک گردد و به انجام رسد . البته آنان بر اساس اعتقادات صحیح یا فاسد خویش عمل می کنند.

«بسم الله الرحمن الرحیم» سر آغاز کتاب الهی است .

«بسم الله » نه تنها در ابتدای قرآن ، بلکه در آغاز تمام کتابهای آسمانی بوده است.

در سر لوحه کار و عمل همه ی انبیا "بسم الله" قرار داشت. 

وقتی کشتی حضرت نوح در میان امواج به راه افتاد ، نوح(ع) به یارانش گفت : سوار شوید که «بسم الله مجریها و مرسیها» یعنی حرکت و توقف این کشتی با نام خداست.

حضرت سلیمان (ع) نیز وقتی ملکه سبا را به ایمان فراخواند ، دعوتنامه خود را با جمله «بسم الله الرحمن الرحیم » آغاز نمود.

 پس ما از این واژه در می یابیم که :

1) سفارش به آغاز قرائت قرآن با نام خدا و ذکر نام او در اولین خطاب الهی به پیامبر (ص) نشانگر اهمیت آن است و این نکه را القا می کند که نام خدا باید سرآغاز هر کاری قرار گیرد.

2) قرائت قرآن ، بدون کمک گرفتن از نام خداوند ، کامل نیست و تنها با ذکر نام او ، قرائتی مطلوب خواهد بود.

3) آغاز دعوت پیامبر(ص) از ذکر نام خدا شروع می شود.

ربک: خداوند مربی پیامبر (ص) و تدبیر کننده امور رسالت آن حضرت است. پروردگار به وسیله وحی انسانها را تحت تربیت خویش قرار می دهد و آنها را به تعالی و تکامل می رساند.

رب به معنای صاحب،مدیر و پرورش دهنده است. این اسم بیش از نهصد بار در قرآن آمده است.

در آیه روی مسئله ربوبیت پروردگار  تکیه شده است و می دانیم رب یعنی کسی که هم صاحب چیزی است و هم به اصلاح و تربیت آن می پردازد.

برخی مشرکان قبول داشتند که جهان آفریننده ای دارد، اما می گفتند تربیت ما و تدبیر کار ما به دست بتهاست. سخن پیامبران این بود که همان کسی که مارا آفریده بخوبی ما را می شناسد و اوست که باید برنامه رشد و سعادت ما را بنویسد. کسی که جهان را آفریده باید جهان را اداره کند.

خلق: از این واژه در می یابیم که :

1) هنگام قرائت قرآن باید به صفات و نشانه های خداوند توجه شود.

2) خداوند خالق تمامی موجودات است.

نکات آیه

1) از افتخارات اسلام این است که آغاز کارش را با قلم شروع کرد.

2) اولین فرمان خدا به پیامبر فرمان فرهنگی است.

3) برای قرائت هر سوره باید بسم الله گفت.

4) آغاز تحصیل باید با نام خدا باشد.