راه رستگاری

موضوع : راه رستگاری

(تفسیر آیه 77 سوره حج)

«یا ایها الذین آمنوا ارکعوا و اسجدوا واعبدوا ربکم و افعلوا الخیر لعلکم تفلحون»

«ای کسانی که ایمان آورده اید! رکوع کنید و سجود نمایید و پروردگارتان را عبادت کنید و کارهای نیک انجام دهید، باشد که رستگار شوید.»

سیمای آیه

در این آیه ، خداوند مهربان ، بندگان مؤمنش را با صدا زدن ، مورد مهر و محبت ویژه خود قرار می دهد و از آنها می خواهد ، نماز بجای آورده ، خدا را عبادت نموده و کارهای خیر انجام دهند . آیه در پایان می فرماید : امید است با انجام این اعمال خیر ، رستگار گردید.

توضیح واژه ها

در این آیه ،هفت واژه کلیدی وجود دارد که به توضیح هر یک می پردازیم:

1) آمنوا : ایمان در لغت به معنای گرویدن ، باور داشتن و قبول داشتن به قلب است.

2) ارکعوا : کلمه رکوع به معنای خم شدن است و رکوع نماز را نیز به همین جهت،رکوع می گویند که انسان به احترام پروردگارش،خم شده و سر فرود می آورد.

3) اسجدوا : سجده ، به خاک افتادن با حالت فروتنی و خواری در پیشگاه خداوند است .

4) اعبدوا : عبادت ، اظهار تذلل و خاکساری و کرنش در برابر خدایی است که از هر نقص و کمبودی پاک و آراسته به تمامی کمالات است.

5) الخیر : خیر،ضد شر و به معنای نیکی ،خوبی و خوب است و به هر کاری که در دین پسندیده باشد و انجامش مزیت و برتری داشته باشد ،خیر،گفته می شود. 

6) لعلکم : «لعل» ، معمولا در جایی به کار می رود که امید به تحقق و انجام کاری هست و از واژه های "باشد" و "شاید" برای ترجمه آن استفاده می شود.

7) تفلحون : «فلاح» از «فَلَحَ» است ، یعنی "رست" . در زبان عربی ، وقتی دانه از خاک سر بیرون می آورد ، می گویند : «فلح» . «فلاح» همانند "فوز" ، "ظفر" و "نجات" به معنای "رستگاری" است و رستگاری ، رسیدن به آرزوهاست.  

موضوع اول : ایمان

   ایمان در قرآن ، در معانی متعددی به کار رفته است از جمله : گرویدن به اسلام و پیامبر(ص) و اعتقاد به یکتایی خدا . همچنین در قرآن به شریعت اسلام و نماز نیز ایمان گفته شده است.

ایمان همانند درختی است که هم ریشه دارد و هم میوه. ریشه ایمان در قلب است و میوه هایش بر سر شاخه های چشم و گوش و دست و زبان ، نمایان می گردد. لذا ایمان ، موجب بروز اعمال شایسته از طرف انسان می گردد. ایمان ،دارای آثار با برکت فراوانی است . ایمان بین مردم همبستگی ایجاد می کند ، کدورتها را از بین می برد و نگرانی ها را برطرف می سازد. انسان مؤمن احساس عشق و دلگرمی می کند ،او هیچگاه ناامید نمی شود ،همیشه و حتی در سخت ترین شرایط ، احساس می کند ،پشتوانه محکمی دارد. همین طور جامعه ی ایمانی ،جامعه ای است سعادتمند و خوشبخت است.

فرق بین اسلام و ایمان آن است که اسلام ، اقرار به زبان است ولی ایمان ، اعتقاد درونی است.

موضوع دوم : رکوع

   قرآن ، پس از آنکه مؤمنان را با عبارت « یا ایها الذین آمنوا » ندا کرد ، از آنان می خواهد که در برابر بزرگواری و عظمت و اقتدار آفریدگار جهان ، اظهار تواضع نمایند و سر بندگی فرود آورده و رکوع کنند .

   رکوع ، نمایشگر خضوع انسان در برابر قدرتی است که او را فراتر از خود می داند ، و مسلمان چون خدا را برترین قدرت می داند ، فقط در برابر او رکوع می کند.

   رکوع ، ادب است و سجود ، قرب، کسانی می توانند به خدا نزدیک شوند که در اظهار ادب، کوتاهی نکرده باشند. 

   در رکوع ، تا حدی خم می شویم که دست به زانو برسد ،کمر صاف و گردن کشیده باشد. 

   در هر رکعت ، یک رکوع لازم است ، مگر نماز میت که بی رکوع است و نماز آیات ، که در هر رکعت ، پنج رکوع دارد. 

   رکوع، از ارکان نماز است ،لذا، کم یا زیاد شدن آن ، نماز را باطل می کند. 

موضوع سوم : سجود

   نمازگزار پس از سربرداشتن از رکوع ، در حالی که آماده تعظیم و کرنشی متواضعانه تر است ، در پیشگاه خدا به خاک می افتد . جبهه بر خاک نهادن ، نشانه بالاترین حد خضوع است و نمازگزار این گونه تواضع را شایسته خدا می داند، زیرا کرنش در برابر خدا، کرنش در برابر نیکی و زیبایی است.

امام صادق (ع) فرمود: حالتی به خدا نزدیکتر از حالت رکوع و سجده نیست.

شخصی خدمت پیامبر (ص) رسید و گفت :گناهانم بسیار و عملم اندک است. پیامبر(ص) فرمود : سجده های خود را زیاد کن ، زیرا آنگونه که باد ، برگ درختان را می ریزد ، سجده هم گناهان را ریزد.  در حدیث داریم : اگر کسی می خواهد ، در بهشت با پیامبر(ص) همنشین گردد ، باید سجده های خود را طولانی کند.

موضوع چهارم : عبادت

   عبادت راز آفرینش و نیاز روح بشر است . انسان بر اثر عبادت به مراتب والا و مقاماتی بس ارجمند ، دست می یابد و به کمال خود نائل می گردد. این نکته نیز قابل ذکر است که عبادت تنها انجام یک سلسله اعمال خشک و بی روح نیست. اعمال بدنی ، صورت و پیکره عبادت است، روح عبادت به انگیزه انسان از عبادت و به بهره ای که عملا از عبادت نصیب او می شود ، بستگی دارد.

   هدف از عبادت، تقرب و نزدیکی به خداست. در عبادت ، خلوص و قصد قربت لازم است. چگونگی عبادت، توسط خدا بیان می شود. درباره خداوند، دو جور عبادت داریم، یکی اینکه از دستورات خداوند و دین او اطاعت کنیم. این عبادت به معنای طاعت و فرمانبرداری است. نوع دیگر عبادت ، انجام یک سری اعمال عبادی خاص که تذلل همراه با تقدیس در برابر خداست. یعنی بنده نهایت خضوع و خاکساری را در برابر خدا اظهار داشته و خداوند را از تمام نقائص پاک و دارای کلیه کمالات بداند.

   همچنین بنده باید تسلیم امر خدا باشد و در برابر فرمان الهی و دین خدا، سلیقه و خواسته شخصی خود را کنار بگذارد و به نیش و نوش دیگران و خوش آمدن و بد آمدن مردم ، اعتنایی نکند. زیرا پرستش و اطاعت ظاهری ، بدون تسلیم و پذیرش قلبی ، بی ارزش است . 

موضوع پنجم : خیر

   خیر به معنای کار نیک است و شامل تمامی اعمال صالح گردد. به افراد نیکوکار خیّر گفته می شود. انجام امور خیر ، به همراه ایمان، دو رکن اساسی سعادت بشر بوده و شالوده و اساس اصلاح فرد و اجتماع است . « الذین آمنوا و عملوا الصالحات »

   اعمال خیر ، دامنه ی بسیار گسترده ای دارد و موارد فراوانی را شامل می گردد از جمله : نیکی به پدر و مادر، احترام به مربیان و معلمان ،کسب علم و دانش ،صله رحم، گذشت، اقامه نماز ، رسیدگی به نیازمندان و ساخت بناهای خیر و ... .

   آیه موضوع این بحث ، مؤمنان را برای انجام تمامی کارهای پسندیده ، با یک دستور جامع و کلی « و افعلوا الخیر » بسیج می کند. 

   لازم به یادآوری است که قرآن ، انجام تمام اعمال خیر که در توانایی ماست را از ما خواسته است و نه برخی از آنها و آن هم به دلخواه خودمان!

   همچنین آیات فراوانی از قرآن و روایات بسیاری از معصومین (ع) ضمن معرفی انواع کارهای خیر و بیان اسرار و آثار آنها و پاداش دنیایی و آخرتی نیکوکاران، عموم مردم را به انجام اعمال خیر و صالح، تشویق می کند.

انجام کار خیر ، در دل مردم ، ایجاد محبوبیت می کند. (مریم/96)

امام سجاد (ع) به فرزند خود امام محمد باقر(ع) سفارش می کند که : فرزندم هر کس که از تو درخواست خیر و خوبی نماید ، به وی نیکی کن.(الحدیث،جلد1،ص403)

موضوع ششم : رستگاری

   دانه ای که در زمین کاشته شد برای اینکه جوانه بزند و به زندگی خود ادامه داده و شاهد نور و هوا گردد،به ناچار باید موانع را از سر راه خود بردارد و خود را از مزاحمت آب و خاک و خاشاک برهاند، در غیر این صورت ، می گندد و می پوسد و از بین می رود. انسان هم همین طور. هواها ، هوسها،وسوسه های شیطانی و صفات ناپسند و زشت ، مانع رستگاری و نجات اوست، اگر او بخواهد به رستگاری برسد و خود را از نابودی و هدر رفتن نجات دهد، چاره ای جز عبور از این موانع ندارد. 

   فلاح و رستگاری آرزوی همه ی انسانها بوده و هست. هدف از ارسال انبیا و برنامه های انها ، فلاح و رستگاری است. 

   جالب آنکه این هدف که هدف نهایی اسلام است، در نخستین شعار اسلام هم آمده است. آنجا که پیامبر(ص) در اولین دعوت همگانی خود فرمود:« قولوا لا اله الا الله تفلحوا»