آموزش تجوید قرآن (درس نهم)

درس نهم:وقف و ابتدا

معناى وقف

وقـف در لغـت ، بـه مـعـنـاى (بـازداشـتن ، درنگ کردن ) مى باشد، و در اصطلاح ، عبارت است از: (قـطـع صـوت در هـنـگـام قـرائت براى تازه کردن نفس و سپس ادامه قرائت ) (که ابتدا نامیده مى شود).

روش وقف در کلمات قرآن

به هنگام وقف ، تغییراتى در آخر کلمات به شرح زیر داده مى شود:
1 ـ کـلمـاتـى کـه بـا (تـاء) گـرد (ة ) خـتـم شـده اسـت بـا هـر حـرکـتـى کـه بـاشـنـد، تبدیل به هاء ساکن (هْ)مى شود، مانند:
تُقیةً (تُقیهْ) ـ زَکوةِ (زَکوهْ) ـ مَرَّةٍ (مَرَّهْ)
کلماتى که با تاء کشیده (ت ) نوشته شده است ، فقط ساکن مى شود، مانند:
رَحْمَتُ (رَحْمَتْ) ـ سُنَّتَ (سُنَّتْ) ـ نِعْمَتَ (نِعْمَتْ)
2 ـ تنوین کلمات منصوب ، تبدیل به الف مدّى مى شود، مانند:
رَحیماً (رَحیما) ـ ماءً (ماءا) ـ هُدىً (هُدى )
3 ـ بقیه کلمات ، ساکن مى گردد، مانند:
یـَقـْتـَلُونَ (یـَقـْتـَلُونْ) ـ فـَاتَّقـُونِ (فـَاتَّقـُونْ) ـ هـُوَ (هـُو) ـ نـَسـْتَعینُ (نَسْتَعینْ) ـ مُسْتَقیمٍ (مُسْتَقیمْ) ـ نَهَرٌ (نَهَرْ)
مورد اوّل و دوّم ، وقفِ ابدال و سومین مورد، وقف به اسکان نام دارد.
لازم بـه یـادسپارى است کلماتى که در آخر آنها (الف ، واو، یاء مدّى ) یا حرف ساکن مى باشد به هنگام وقف ، تغییرى در آنها داده نمى شود، مانند:
کَلاّ ـ یُدْعى ـ رَبّى ـ کُلُوا ـ قُمْ فَاَنْذِرْ

آموزش تجوید قرآن (درس هشتم)

درس هشتم:احکام میم ساکن

میم ساکن نزد حروف الفبا سه حالت پیدا مى کند: (ادغام ، اخفا، اظهار).

ادغام

مـیـم سـاکـن در حـرف (میم ) بعد از خود ادغام مى شود (ادغام متماثلین بوده و با غُنّه همراه است )، مانند:
وَ هُمْ مُهْتَدُونَ (وَ هُمُّهْتَدُونَ) ـ کَمْ مِنْ (کَمِّنْ)

اخفـا

میم ساکن قبل از حرف (باء) اخفا مى گردد.
در هـنـگـام اخـفـاى مـیـم ، لبـهـا را به هم نزدیک مى کنیم ، بحدّى که فاصله اندکى بین دولب ، موجود باشد. در این حال ، صوت به حالت غُنّه به میزان دو حرکت ، کشیده مى شود، مانند:
رَبَّهُمْ بِهِمْ ـ اَمْ بِهِ جِنَّةٌ ـ بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ
یـادسـپـارى : مـیـان مـیـم سـاکـن اصـلى و نـون سـاکـن و تـنـویـن کـه قبل از حرف باء تبدیل به میم ساکن مى گردد، تفاوتى وجود ندارد.

تمرین :

نـَجَّیـْنـاهـُمْ بِسَحَرٍ ـ صَبَّحَهُمْ بُکْرَةً ـ اَنْتُمْ مُدْهِنُونَ ـ اَنْتُمْ بِهِ ـ رَبَّهُمْ مُشْفِقُونَ ـ هُمْ مِنْها ـ وَ هُمْ بـارِزُونَ ـ اَنَّهـُمْ بـادُونَ ـ لَهـُمْ مـُوسـى ـ هـُمْ بـَدَؤُوکُمْ ـ جُلُودُهُمْ ـ بَدَّلْناهُمْ ـ مِثْلَهُمْ مَعَهُمْ ـ یُمَتِّعْکُمْ مَتاعاً

اظهـار

میم ساکن در نزد بقیّه حروف ، اظهار مى گردد. باید دقّت نمود که میم ساکن ، حرکت نگرفته و روى آن مـکـث نـیز نشود و در نزد دو حرف (فاء ـ واو) توجّه بیشترى لازم است تا میم ساکن ، اخفا یـا ادغـام نـشـده و صـوت نـیـز قطع نگردد. بدین منظور پس از تلفّظ میم بدون اینکه صوت ، قـطـع گـردد یا لبها بشدّت از یکدیگر جدا شود لبها با ظرافت به حالت اداى حرف (فاء و واو) درآید، مانند:
لَکُمْ فیها ـ یَمُدَّهُمْ فى ـ اَنْفُسَهُمْ وَ اَمْوالَهُمْ

جمع بندى موارد غُنّه

در پـایـان ، مـوارد غُنَّه را که در درسهاى گذشته بطور پراکنده تشریح شده ، جمع بندى مى کنیم .
1 ـ نون و میم مشدّد، مانند:
اِنَّ ـ کُنّا ـ عَمَّ ـ اُمَّةً
2 ـ ادغام میم ساکن در میم ، مانند:
لَهُمْ مُوسى ـ وَ هُمْ مِنْها
3 ـ ادغام نون ساکن در چهار حرف (یَنْمُو) یا (یَمُون ) مانند:
مَنْ یَشاءُ ـ مِنْ نَفْسٍ ـ مِنْ مالٍ ـ مِنْ وَلِی
4 ـ کلّیّه (اخفا)ها (که شامل اخفاى نون ساکن نزد (حروف مابقى ) و همچنین اخفاى میم ساکن در نزد حرف (باء) مى باشد)، مانند:
عَنْکُمْ ـ کُنْتُمْ ـ مِنْ بَعْدِ ـ اَمَدًا بَعیداً

آموزش تجوید قرآن (درس هفتم)

درس هفتم:احکام نون ساکن وتنوین

تنوین و نون ساکنه ، حُکمش بدان اى هوشیار

کز حکم آن زینت بود اندر کلام کردگار

در یرملون ادغام کن ، در حرف حلق اظهار کن

در نزد (باء) قلب به میم ، در (مابقى ) اخفا بیار

نـون سـاکـن و تـنـویـن در مجاورت 28 حرف زبان عرب ، چهار حکم پیدا مى کند که عبارتند از: اظهار، ادغام ،

آموزش تجوید قرآن (درس ششم)

درس ششم:ادغام

معناى ادغام

ادغـام در لغـت ، (مـترادف کلمه (ادخال ) به معناى (داخل نمودن ) است ، و در اصطلاح ، عبارت است از: (داخـل کـردن حـرفـى در حـرف دیـگـر بـطـورى کـه اثـرى از حـرفـِ اوّل یعنى (مُدْغَمْ) باقى نماند و حرف دوّم یعنى (مُدْغَمٌ فیه ) مشدّد شود، مانند:
(قَدْ دَخَلُوا) که دال (قَدْ) در دال (دَخَلُوا) ادغام شده و آن را (قَدَّ خَلُوا) مى خوانیم .
چـنـانـچـه مـُدغـَم و مـُدغـَمٌ فـیـه ، مـثـل هـم نـبـاشـنـد، نـخـسـت مـدغـم را تـبـدیـل بـه حـرف دوّم نـمـوده و سـپـس ادغـام مـى کـنـیـم ، مـانـنـد (قـُلْ رَبِّ) کـه ابـتـدا (لام ) را تبدیل به (راء) و بعد در (راء) دوّم ادغام مى نماییم و (قُرَّبِّ) مى خوانیم .

فایده ادغام

فـایـده ادغـام (سـهـولت در تـلفّظ) است ، یعنى اگر حرفى یک بار تلفّظ و بلافاصله همان حرف یا حرف همجنس آن تکرار شود، این حالت براى دستگاه صوتى انسان ، سنگین خواهد بود که این سنگینى با بهره گیرى از قاعده ادغام برطرف مى شود.

آموزش تجوید قرآن (درس پنجم)

درس پنجم: تفخیم وترقیق

معناى تفخیم

تـفـخـیـم در لغـت ، (مـتـرادف کـلمـه (تـسمین ) به معناى (تعظیم و بزرگداشت ) مى باشد، و در اصـطـلاح ، عـبـارت اسـت از: (درشـت و غـلیـظ اداء کـردن حرف بطورى که دهان از صداى آن پر شود).

معناى ترقیق

تـرقـیـق در لغـت ، (ضـد تفخیم ) به معناى (رقیق کردن و از غلظت چیزى کاستن ) مى باشد، و در اصطلاح ، عبارت است از: (نازک و رقیق ادا کردن حرف).

موارد تفخیم و ترقیق

تمام حروف استعلا بدون استثنا تفخیم مى گردند و این حالت در چهار حرف (ص ـ ض ـ ط ـ ظ) قویتر است .
لازم بـه یـادسـپـارى اسـت که تفخیم ، در حرف مفتوح ، بیشتر بوده و در حرف مضموم و ساکن ، متوسط، و در حرف مکسور، اندک است .
هـمـه حـروف اسـتـفـال ، تـرقـیـق مـى شـونـد بـجـز دو حـرف آخـر (ر ـ ل ) که در برخى موارد تفخیم مى گردند. احکام هر یک بیان خواهد شد.
لازم بـه یـادسـپـارى اسـت کـه الف مـدّى تـابـع حـرف مـاقـبـل است و چنانچه حرفى تفخیم شود، الف مدّى بعد از آن نیز تفخیم و در غیر این صورت ، ترقیق مى گردد.