ابزار شناخت

موضوع : ابزار شناخت

(تفسیر آیه 78 سوره نحل)

«و الله اخرجکم من بطون امهاتکم لا تعلمون شیئا و جعل لکم السمع والابصار و الافئده لعلکم تشکرون»

«و خداوند شما را از شکم مادرانتان بیرون آورد در حالیکه هیچ چیز نمی دانستید و برای شما گوش و چشمها و قلبها قرارداد، تا شاید سپاسگزار باشید.»

در سوره مبارکه نحل از نعمتهای خداوند سخن به میان آمده تا حس شکرگزاری را در ما بیدار کند.

این نعمتها مثل باران ،آفتاب گیاهان میوه ها ، مواد غذایی ، حیواناتی که خدمتگزار انسانها هستند و وسائل زندگی  و... .

این آیه اشاره به زمان تولد دارد که انسان از همه معلومات خالیست و به واسطه حواسی که خداوند به بشر اعطا نموده به تدریج به معلوماتی دست می یابد، چون مبدأ تمام تصورات ، حواس ظاهری است که مهمترین آنها حس بینایی و شنوائی می باشد و قلب مبدأ تصدیق و تفکر است و می فرماید ما این نعمات را برای بشر قرار دادیم تا شاید شکر گزار باشند.

جایگاه معرفت و شناخت

امتیاز انسان نسبت به سایر موجودات ، برخورداری او از نعمت بزرگ شناخت و معرفت است . در اهمیت شناخت،همین کافی است که خداوند در بسیاری از آیات قرآن انسانها را به کسب شناخت و معرفت دعوت می کند و کسانی را که اهل تفکر و تعقل نیستند به شدت سرزنش نموده و توبیخ می کند.

خداوند در قرآن ،ما را از پیروی آنچه به آن شناخت نداریم منع کرده است« و لاتقف ما لیس لک به علم» و افرادی را که بدون شناخت ،راهی را می روند و علمی را انجام می دهند ، کوران و کران و گنگانی می داند که تدبر نمی کنند .

امام علی (ع) به کمیل می فرماید :« یا کمیل ما من حرکة الا و انت محتاج فیها الی معرفة» یعنی« هیچ حرکتی وجود ندارد مگر آنکه تو در آن به معرفت نیاز داری»

شناخت ،اعمال ما را ارزشمند می سازد. در اسلام درجات اعمال و کارهای ما به میزان معرفت ما بستگی دارد. در قرآن و احادیث ،مسلمانان به کسب معرفت بیشتر تشویق شده اند.

شناخت آفریدگار هستی،شناخت خود ،شناخت جهان هستی،شناخت رهبران آسمانی،پیامبران و جانشینان پاک آنها،شناخت برنامه هایی که خداوند در کتاب آسمانی برای سعادت ما فرستاده است، شناخت دشمن و ... .

پیامبر اسلام فرمودند :«من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة» ، هرکس بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلی از دنیا رفته است.

ابزار شناخت

وقتی انسان به دنیا می آید چیزی نمی داند و این خدای مهربان است که ابزار شناخت را در اختیار او می گذارد. ابزار شناخت حس، عقل و وحی هستند.

1) حواس 

حواس پنجگانه بینایی،شنوایی،بویایی،چشایی و لامسه ، نخستین ابزار و وسایلی هستند که خداوند در اختیار انسان ها قرار داده است. آنان به کمک این ابزار ،بسیاری از اشیا و امور اطراف خود را درک می کنند و می شناسند . دیدنی ها را می بینند، شنیدنی ها را می شنوند،بوها را استشمام می کنند ،طعمها را می چشند و اشیا را لمس می کنند.

2) عقل

عقل نعمت بزرگ الهی و حجت باطنی انسان است . با کمک عقل محسوسات را بدرستی میشناسد ،قدرت تحلیل و تجزیه امور را پیدا می کند.

عقل فرمانده دنیای بزرگ انسان است ،عقل خطاهای حواس را تذکر می دهد.

3) وحی

وحی، سرچشمه بسیاری از آگاهی هاست . از آنجا که منشا وحی ،علم بی انتهای خداوند است، ناب ترین شناخت ها از این طریق نصیب بشر گردید. انسان از طریق وحی ، در مورد هستی و سرچشمه آن ، به آگاهی های ارزنده ای دست یافته است. میدان تاخت و تاز عقل با همه توانایی هایی که دارد محدود است. پرسشهایی وجود دارد که عقل بشری توانایی پاسخ به آن را ندارد . خداوند حکیم و مهربان برای خوشبختی انسانها وحی فرستاد تا به کمک عقل بیاید.

خداوند ما را به تدبر و شناخت چه چیزی دعوت کرده است؟

1) طبیعت

قرآن بارها ما را به فکر کردن در عظمت آفرینش و زیبایی های آن دعوت می کند. مانند آفرینش آسمانها ،زمین ،کوه ها ،حیوانات،گردش شب و روز ،حرکت کشتی در دریا و ... .

2)تاریخ

مطالعه تاریخ و آشنایی با فراز و نشیبها ،شکستها و پیروزیها ،بسیار آموزنده بوده و آدمی را آگاه می کند.انسان با مطالعه تاریخ به بسیاری از رموز ، سنت ها و قوانین هستی پی میبرد.

قرآن سرگذشت پیشینیان را مایه عبرت و پند آموزی می داند«لقد کان فی قصصهم عبرة لاولی الالباب»(یوسف/111) و از پیامبرش می خواهد داستانهای گذشتگان را بازگو کند«فاقصص القصص لعلهم یتفکرون»(اعراف/176).

3) انسان

شناخت انسان در ابعاد مختلف توانایی ها ، استعدادها، نیازها، و خطرها،که این شناخت او را برای رشد بیشتر آماده می کند. خداوند در قرآن می فرماید :«سنریهم ایاتنا فی الافاق و فی انفسهم حتی یتبین لهم انه الحق»(فصلت/53) ،یعنی «به زودی نشانه های خود را در آفاق و در خود انسانها به آنان نشان خواهیم داد تا حقانیت خدا برای آنها ثابت شود».

امام علی (ع) نیز در این باره فرمودند: 

«ای انسان! آیا گمان می کنی جثه کوچکی هستی، در حالی که جهان بزرگتری در تو نهفته است.»

نکات آیات

1- هنگامی که مقدمات نعمتهای خداوند به شما می رسد سعی کنید با شکرگزاری ،بقیه را بسوی خود جلب کنید .

شکر نعمت نعمتت افزون کند               کفرنعمت از کفت بیرون کند

2- تنها تشکر و سپاسگزاری از خداوند در برابر نعمتهای او کافی نیست،بلکه باید از کسانی که وسیله بوده اند نیز تشکر و سپاسگزاری کرد.

3- یاد نقص ها و کمبودها ، روحیه ی شکر را در انسان بارور می کند.

4- شکر واقعی نعمت چشم و گوش ، تحصیل علم است.

5- حکمت و سنت خداوند ، آن است که هر کاری از راه وسیله اش انجام شود. ابزار علم ،چشم و گوش و دل است.

6- یاد نعمتهای خداوند ، رمز معرفت و شکر است.

7-شکر واقعی آن است که نعمتها در راهی مصرف شود که خداوند مقرر نموده است.

8- نعمتها باید عامل شکر و ذکر باشند نه وسیله فخر و هوسرانی.