دانستنی ها در مورد آیات و سوره ها

آیا مى دانید که : قرآن کریم داراى سى جزء است [= سى پاره‏]، که هر جزء با جزء دیگر از نظر طول برابر است. احتمال دارد که حضرت رسول(ص)(3) یا جانشینان ایشان این تقسیم را، براى آن‏که قراءت روزانه قرآن آسان باشد، انجام داده‏اند. در مصحف رسمى امروز جهان اسلام، یعنى در مصحف مدینه، به کتابت عثمان طه، هر جزء درست در بیست صفحه پانزده سطرى کتابت شده است.

آیا مى دانید که : هر جزء از اجزاى سى‏گانه قرآن، چهار یا دو حزب و کل قرآن 120 یا شصت حزب است. شاید این تقسیم‏بندى نیز براى تسهیل قراءت قرآن در مجالس فاتحه بوده باشد.(4)

آیا مى دانید که : هر پنج آیه را خمس [= خ‏] و هر ده آیه را عُشر [= ع‏] تقسیم کرده‏اند و این عمل را <تخمیس» و <تعشیر» مى‏نامند. و به‏این تقسیم‏بندى‏ها در حاشیه قرآن‏ها اشاره شده است.

آیا مى دانید که : تعداد آیات قرآن بر طبق اصح روایات 6236 فقره است.

آیا مى دانید که : تعداد کلمات قرآن 77807 فقره است.

آیا مى دانید که : کلمه جلاله (اللَّه) در قرآن کریم 2699 بار به‏کار رفته است.

آیا مى دانید که : سبع طُوَل یا طِوال، عبارت است از: هفت سوره از بقره تا توبه،(5) منهاى سوره انفال.

آیا مى دانید که : مفصّلات عبارت از 66 سوره کوچک قرآن است، بعد از سوره حجرات؛ یعنى از سوره <ق» آغاز مى‏شود(6) تا پایان قرآن، به‏اضافه سوره حمد که در اول قرآن قراردارد.

آیا مى دانید که : حامدات پنج سوره است که با الحمدللَّه آغاز مى‏شود که از این قرارند: 1.سوره فاتحه. 2. سوره انعام. 3. کهف. 4. سبأ. 5. فاطر.

آیا مى دانید که : مسبّحات عبارتنداز : اِسراء، حدید، حشر، صف، جمعه، تغابن و اعلى.

آیا مى دانید که : زهراوان یا زهراوین به دو سوره قرآن اطلاق مى‏گردد: بقره و آل‏عمران.

آیا مى دانید که : معوّذتین(که به فتح واو تلفظ مى‏شود و به کسر آن درست است) نام دو سوره آخر قرآن، یعنى فلق (قل اعوذ بربّ الفلق) و ناس (قل اعوذ بربّ الناس) است که چون حضرت رسول(ص) با خواندن آنها نوادگانش حسن و حسین(ع) را تعویذ مى‏کرد (به‏پناه خداوند مى‏سپرد) به‏این نام‏ها خوانده شده‏اند.

آیا مى دانید که : حروف مقطّعه یا فواتح سور، به حروفى مانند الم [الف، لام، میم‏]، طسم [طا،سین ، میم‏]، کهیعص [کاف، هاء، یاء، عین، صاد] گفته مى‏شود که گسسته از همند و متشکل از 29 حرف یا مجموعه حروف هستند که در آغاز 28 سوره قرآن - که همگى مکى هستند جز بقره و آل عمران - آمده است.

آیا مى دانید که : کوتاه‏ترین آیه قرآن از میان حروف مُقطّعه، <طه» (که به‏صورت طاها تلفظ مى‏شود) در آغاز سوره طه، سوره بیستم است، هم‏چنین <یس» (که به‏صورت یاسین تلفظ مى‏شود) در آغاز سوره یس، سوره سى‏وششم قرآن. باید توجه داشت که <ق»[=قاف‏] در آغاز سوره <ق»، و <ن» [= نون‏] در آغاز سوره قلم، داراى عدد مستقل نیستند؛(7) یعنى آیه واحدى شمرده نشده‏اند. از حروف مقطعه یا فواتح سُوَر (آغازگر سوره‏ها) گذشته کوتاه‏ترین آیه قرآن مجید <مدهامّتان» است (سوره الرحمن، آیه 64) که معناى آن <دو برگ یا باغ سبز سیه تاب» است. و بلندترین آیه، آیه تداین [= دَین = مداینه‏] (مربوط به لزوم کتابت سند براى وام) است (سوره بقره، آیه 282 هم‏چنین بلندترین سوره قرآن، سوره بقره است (در مصحف به کتابت عثمان طه 48 صفحه است) و کوتاه‏ترین سوره، سوره کوثر است که طول آن فقط یک سطر و نیم است.

آیا مى دانید که : مئون / مئین سوره‏هایى هستند که بیش از صد آیه دارند و عبارتند از سوره یونس تا سوره شعراء، منهاى سوره‏هاى ابراهیم، رعد، حجر، مریم، نور، فرقان که کمتر از صد آیه دارند. به‏اضافه سوره صافّات، جمعاً یازده سوره و نام آنها از این قرار است: یونس، هود، یوسف، نحل، اِسراء، کهف، طه، انبیاء، مؤمنون، شعراء، صافّات. (شناخت سوره‏هاى قرآن، ص 46)

آیا مى دانید که : مثانى در اصطلاح علوم قرآنى، عبارت است از: تمام سوره‏هایى که بعد از سوره شعراء تا سوره حجرات قرار دارند و تعداد آیات آنها از صد کمتر است. این سوره‏ها از سوره 27 (نمل) آغاز و تا سوره‏49 (حجرات) ادامه پیدا مى‏کند، به‏استثناى سوره صافّات که 182 آیه دارد، و به‏اضافه هشت سوره دیگر که تعداد آیات آنها از صد کمتر است؛ یعنى انفال، رعد، ابراهیم، حجر، مریم، حج، نور، فرقان. (شناخت سوره‏هاى قرآن، ص‏47-46)

آیا مى دانید که : دو آیه در قرآن هست که تمامى حروف الفبا در آنها به‏کار رفته است، این دو آیه عبارتند از آیه 154 سوره آل‏عمران که آغاز آن چنین است: <ثمّ أنزل علیکم من بعد الغمّ أَمَنةً نعاساً یغشى طائفة منکم...» و دیگر آیه 29 (=آیه آخر) سوره فتح که آغاز آن چنین است: <محمّد رسول‏اللَّه و الذین معه أشدّاء على الکفار رحماءُ بینهم...».

آیا مى دانید که : دو آیه در قرآن کریم هست که صنعت قلب مستوى یا عکس کامل دارد. یعنى از هر دو سو یکسان خوانده مى‏شود: 1) <کلٌّ فى فلک» (یس، 40) 2) و <ربّک فکّبر» (مدثر، 3).

آیا مى دانید که : آیات سجده اعم از واجب و مستحب پانزده آیه است، که از آن میان چهار آیه سجده واجب دارد که باید به‏هنگام خواندن یا شنیدن آنها سجده کرد و سوره‏هایى را که این چهار آیه در آن هست <عزایم» نامند و این چهار سوره عبارتند از: سجده، فصّلت، نجم، علق.

دانستنی ها در مورد ترجمه و چاپ قرآن

آیا مى دانید که : نخستین چاپ قرآن به‏وسیله پاگانینى در ونیز در فاصله سال‏هاى 1503 تا 1523م. انجام گرفته است. طبع‏هاى مهم دیگر قرآن کریم عبارتند از: طبع ابراهام هینکلمان در 1694م. (هامبورگ)؛ طبع فلوگل (1834م.، لایپزیک)؛ طبع سن‏پترزبورگ که اولین طبع براى مسلمانان است در 1787م.؛ طبع تبریز در 1242ق. یا 1244ق. نخستین تصحیح و طبع علمى قرآن کریم در جهان اسلام مصحف قاهره است، در سال 1343ق. / 1923م.، تحت اشراف استادان الازهر، و با حمایت ملک‏فؤاد اول. این مصحف بر معتبرترین کتب رسم‏الخط خاص قرآن و قراءات خاص قرآن استوار است و با روایت معیارین حفص از عاصم تدوین شده است. مصحف مدینه که امروزه مصحف عالمگیر و رسمى جهان اسلام شمرده مى‏شود، برهمان تصحیح و طبع مصحف قاهره استوار است و به خط عثمان طه خطاط هنرمند سورى است

آیا مى دانید که : ترجمه فارسى، یعنى قدیم‏ترین ترجمه قرآن در عهد رسول‏اللَّه(ص) انجام گرفته است؛ زیرا در نامه‏هاى ایشان به پادشاهان آن روزگاران، مانند نجاشى و مقوقس و خسروپرویز، آیات قرآنى هم بود، و طبعاً ترجمه نامه‏ها و آیات به اطلاع آنان مى‏رسید، و حضرت(ص) این معنا را مى‏دانستند و انکارى نمى‏فرمودند. دیگر این‏که عده‏اى از ایرانیان از سلمان خواسته بودند که سوره حمد (و بعضى آیات قرآنى) را براى آنان به فارسى ترجمه کند و او چنین کارى انجام داده بود از جمله بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم را به <به‏نام یزدان بخشاینده» ترجمه کرده بود، و حضرت رسول(ص) از این مسأله باخبر بودند و انکارى نفرموده بودند. در قرون بعد نیز ایرانیان نخستین قومى از مسلمانان بودند که قرآن را به‏زبان مادرى و رسمى خود ترجمه کردند. تا قبل از کشف و تصحیح قرآن قدس به‏همت آقاى دکتر على رواقى، ترجمه تفسیر طبرى که ترجمه آیات قرآنى را نیز همراه دارد و در سال 345ق. صورت گرفته بود، کهن‏ترین ترجمه فارسى قرآن شمرده مى‏شد. ولى ترجمه قرآن قدس از آن هم کهن‏تر و متعلق به سال‏هاى بین 250 تا 350 هجرى قمرى است.

آیا مى دانید که : ترجمه لاتین، نخستین ترجمه لاتینى قرآن را رابرت کتونى (روبرتوس کتننسس) در سال 1143م. انجام داد که قرن‏ها بعد با اجازه مارتین لوتر اجازه چاپ پیداکرد.

آیا مى دانید که : ترجمه انگلیسى قرآن، قرآن کریم به انگلیسى بیش از هر زبان اروپایى دیگر ترجمه شده است و امروزه بیش از چهل ترجمه کامل و یک‏صدوبیست ترجمه برگزیده از قرآن کریم به انگلیسى وجود دارد. نخستین ترجمه کامل انگلیسى به قلم الکساندر راس است که از روى ترجمه فرانسوى در سال 1648م. به عمل آمده است. از غیر مسلمانان ترجمه آرتور آربرى ترجمه‏اى ممتاز است. و از مسلمانان ترجمه‏هاى پیکتال و عبداللَّه یوسف‏على.

دانستنی ها در مورد تفسیر قرآن

آیا مى دانید که : اولین مفسر قرآن حضرت رسول(ص) هستند و نمونه‏اى از تفسیرهاى ایشان، با ترتیب سوره به‏سوره در کتاب اتقان سیوطى نقل شده است. نیز بسیارى از احادیث از ایشان نقل شده است که روشنگر آیات قرآنى است و احادیث تفسیرى نام دارد.

آیا مى دانید که : پس از رسول‏اللَّه(ص) بزرگ‏ترین قرآن‏شناس و مفسر جامعه اسلامى درصدر اسلام، حضرت على‏بن ابى‏طالب(ع) است که سوگند یاد فرموده است که اگر بخواهم تفسیر سوره حمد را درحدى که هفتاد بار شتر باشد، بیان مى‏دارم. هم‏چنین ایشان از حافظان قرآن و کاتبان وحى بوده است و مصحف خود را در فاصله‏اى کمتر از یک هفته پس از وفات رسول‏اللَّه(ص) جمع کرد. ولى چون داراى توضیحات و اضافات تفسیرى بود و فى‏المثل نام منافقان را که در قرآن با اشاره و بدون نام آمده است، بالصراحه معلوم مى‏کرد و نظایر این، آن جمع و تدوین را که برحسب نزول بود از ایشان نپذیرفتند. حضرت ابتدا آزرده شدند؛ ولى سپس با دیدن روشمندى و اتقان شیوه کار گروه زیدبن ثابت در عهد عثمان و کمال دقت و مراقبتى که در تدوین مصحف امام (مصاحف عثمانى) به کار رفته بود آن‏را پذیرفتند و مصحف خود را ظاهر نساختند و فرمودند: اگر همان مسؤولیتى که به‏عثمان داده شد به من داده مى‏شد من نیز در جمع و تدوین قرآن همان کار را مى‏کردم.

آیا مى دانید که : مهم‏ترین تفسیر قدیم جهان اسلام تفسیر طبرى مورخ و محدث بزرگ ایرانى‏است (متوفى 310ق.) که به جامع‏البیان معروف است و در سى مجلد به‏طبع رسیده است. این تفسیر قدیم‏ترین و مهم‏ترین تفسیر نقلى یا مأثور جهان اسلام هم شمرده مى‏شود.

آیا مى دانید که : قدیم‏ترین تفسیرهاى شیعه یکى تفسیر على بن ابراهیم قمى است که در دو مجلد به طبع رسیده است؛ و دیگر تفسیر فرات کوفى که آن نیز طبع منقحى دارد. قمى و کوفى از رجال اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجرى‏اند.

آیا مى دانید که : قدیم‏ترین تفسیر فارسى شیعه امامیه، تفسیر ابوالفتوح رازى (متوفاى نیمه‏اول قرن ششم هجرى) است که رَوض‏الجِنان و رَوح‏الجَنان نام دارد. این تفسیر دربیست جلد است و پیش‏ترها به کوشش علامه‏قزوینى،مرحوم قمشه‏اى، مرحوم‏شعرانى واخیراً به کوشش دکتر محمدجعفر یاحقى ودکتر مهدى ناصح به‏طبع رسیده است.

آیا مى دانید که : جامع‏ترین تفسیر قدیمى شیعه امامیه مجمع البیان در ده مجلد اثر ابوعلى امین‏الاسلام فضل بن حسن طَبْرِسى (م‏548ق.) به عربى است که به فارسى هم ترجمه شده است.

آیا مى دانید که : مهم‏ترین تفسیرشیعه در قرن چهاردهم هجرى تفسیر المیزان، اثر شادروان علامه طباطبائى(م‏1361ش.) است در بیست جلد به‏عربى که به‏فارسى هم ترجمه‏شده است.

آیا مى دانید که : جدیدترین ومهم‏ترین تفسیر جهان اسلام (اهل سنت)،التفسیر المنیر نوشته استاد وهبة زُحیلى است، به عربى (32جلد در شانزده مجلد، طبع 1411ق./ 1991م.). دکتر زُحیلى فقه‏شناس و استاد فقه دراغلب دانشگاه‏هاى سوریه وجهان اسلام است.گفتنى است که این کتاب در چند سال پیش برنده جایزه کتاب سال جهانى جمهورى اسلامى ایران شد.

دانستنی های علوم قرآنی

آیا مى دانید که : قرآن براى نخستین بار, در شهر بندقیه در سال 1530هجرى به چاپ رسید ولى کلیسا فرمان جمع آورى نسخه هاى قرآن را صادر کرد.

آیا مى دانید که : تا اواخر قرن چهارم خطاطان , قرآن را به خط کوفى مى نگاشتند و در اوایل قرن پنجم هجرى خط زیباى نسخ جاى خط کوفى را گرفت .

آیا می دانید که: از ابوالاسودئلى , یحیى بن یعمر و نصر بن عاصم بعنوان نقطه و اعراب گذاران قرآن نام برده مى شود .

آیا مى دانید که : اولین کسى که در فن تجوید کتاب نوشت شخصى است بنام ابو مزاحم موسى بن عبیدالله متوفى 325 ق .

آیا مى دانید که : از نظر علماء شیعه <بسم الله اول هر سوره > جزو آن سوره است

آیا مى دانید که : نظر علماء اهل سنت در مورد اینکه <بسم الله > جزء سوره است یا خیر مختلف است ,برخى آن را جزو مى دانند, برخى دیگر فقط در سورهء حمد جزء مى دانند و گروهى در هیچ جا جزء نمى دانند.

آیا مى دانید که : وقف بین دو جمله که با هم ارتباط لفظى و معنایى ندارند و هر کدام جمله مستقلى به شمار مى روند وقف تام نامیده مى شود.

آیا مى دانید که : مصاحف امام یا عثمانى قرن‏ها باقى بوده است. چنان‏که سه جهانگرد نامدار جهان اسلام، یعنى ابن جبیر (م 614 ق.) و یاقوت (م 626 ق.) و ابن‏بطوطه (م 779 ق.) هرسه در عصر خویش از مصحف عثمانى محفوظ در جامع کبیر دمشق - که مورد احترام فوق‏العاده مردم و مرجع زیارت آنان بوده است - دیدن کرده‏اند. اما بدبختانه این نسخه در آتش‏سوزى سال 1310 ق. از میان رفته است. گفته مى‏شود یکى از مصاحف امام (عثمانى) هم‏اکنون در دارالکتب المصریه در قاهره محفوظ است و در ابعاد بزرگ ‏تر از و اخیراً هم به‏دست خبرگان فن مرمّت و اصلاح شده است.

آیا مى دانید که : قریب دوثلث قرآن در مکه، و کمى بیش از یک ثلث آن در مدینه نازل شده است (تاریخ قرآن رامیار، ص 263). تعداد آیات مکى 4468آیه است و تعداد آیات مدنى 1768 آیه (فرهنگ آمارى کلمات قرآن کریم، ج 1، ص 39).

آیا مى دانید که : قصص انبیا به نحوى بخش‏بخش در سراسر قرآن کریم آمده است، داستان هیچ پیامبرى به‏طور سراسرى و یکپارچه در قرآن نیامده است، مگر داستان یوسف و برادرانش که به‏تمامى و یکپارچه در سوره یوسف، سوره دوازدهم قرآن آمده است.

آیا مى دانید که : قرآن کریم دو نزول دارد: یکى دفعى و یکباره، یکى تدریجى و 23 ساله. بار اول قرآن بتمامه در <لیلة القدر» به‏صورت <جملةً واحدة» (یکبارگى) از لوح محفوظ به بیت‏العزّة یا بیت‏المعمور (در آسمان چهارم) نازل شده، و سپس نجوماً یا مُنَجِّماً یعنى بخش‏بخش و به تفاریق در طول مدت 23 سال به تفصیل نزول یافته است (بحارالانوار، ج‏18، ص 253 و 254). نظر ملامحسن فیض کاشانى درباره دو نزول قرآن‏کریم چنین است: <نزول [اول نزول‏]معناى قرآن به قلب پیامبر(ص) است... سپس در طول بیست [و سه‏]سال هر بار که جبرئیل بر او ظاهر شده و وحى آورده و الفاظ آن را بر حضرت مى‏خوانده است،بخش‏بخش از باطن قلب او به ظاهر زبانش نزول مى‏یافته است» (مقدمه نهم از تفسیر صافى).

آموزش تجوید قرآن (درس نهم)

درس نهم:وقف و ابتدا

معناى وقف

وقـف در لغـت ، بـه مـعـنـاى (بـازداشـتن ، درنگ کردن ) مى باشد، و در اصطلاح ، عبارت است از: (قـطـع صـوت در هـنـگـام قـرائت براى تازه کردن نفس و سپس ادامه قرائت ) (که ابتدا نامیده مى شود).

روش وقف در کلمات قرآن

به هنگام وقف ، تغییراتى در آخر کلمات به شرح زیر داده مى شود:
1 ـ کـلمـاتـى کـه بـا (تـاء) گـرد (ة ) خـتـم شـده اسـت بـا هـر حـرکـتـى کـه بـاشـنـد، تبدیل به هاء ساکن (هْ)مى شود، مانند:
تُقیةً (تُقیهْ) ـ زَکوةِ (زَکوهْ) ـ مَرَّةٍ (مَرَّهْ)
کلماتى که با تاء کشیده (ت ) نوشته شده است ، فقط ساکن مى شود، مانند:
رَحْمَتُ (رَحْمَتْ) ـ سُنَّتَ (سُنَّتْ) ـ نِعْمَتَ (نِعْمَتْ)
2 ـ تنوین کلمات منصوب ، تبدیل به الف مدّى مى شود، مانند:
رَحیماً (رَحیما) ـ ماءً (ماءا) ـ هُدىً (هُدى )
3 ـ بقیه کلمات ، ساکن مى گردد، مانند:
یـَقـْتـَلُونَ (یـَقـْتـَلُونْ) ـ فـَاتَّقـُونِ (فـَاتَّقـُونْ) ـ هـُوَ (هـُو) ـ نـَسـْتَعینُ (نَسْتَعینْ) ـ مُسْتَقیمٍ (مُسْتَقیمْ) ـ نَهَرٌ (نَهَرْ)
مورد اوّل و دوّم ، وقفِ ابدال و سومین مورد، وقف به اسکان نام دارد.
لازم بـه یـادسپارى است کلماتى که در آخر آنها (الف ، واو، یاء مدّى ) یا حرف ساکن مى باشد به هنگام وقف ، تغییرى در آنها داده نمى شود، مانند:
کَلاّ ـ یُدْعى ـ رَبّى ـ کُلُوا ـ قُمْ فَاَنْذِرْ